De neus de goede kant op

In de wereld van vandaag zitten een paar vreemde tegenstellingen:
1. Bijna niemand, mezelf inbegrepen, gelooft dat de overheid zijn werk naar behoren doet.
2. Bijna niemand, mezelf inbegrepen, gelooft dat het binnen afzienbare termijn beter wordt.
3. We gaan met zijn allen met een rotvaart de verkeerde kant op, zie bijvoorbeeld de fantastische TED talk van James Hanson. Bijna iedereen, mezelf inbegrepen, wacht op de overheid om er wat aan te doen.

Als de oplossing bij uitstek voor alles wat verkeerd gaat wordt tegenwoordig het privatiseren uit de kast gehaald. Dat maakt over het algemeen een grotere puinhoop dan daarvoor, en toch gaan we er vrolijk mee door. Nou kun je natuurlijk zeggen dat het allemaal doorgestoken kaart is en opgezet door mensen die er schatrijk gaan worden enz enz enz. Er zijn een heleboel mensen die dat haarfijn uitleggen en precies weten hoe het zit, en het zal vast ook wel een beetje zo zijn, maar volgens mij is er ook wat anders. Dat andere is volgens mij dat heel grote organisaties nou eenmaal niet zo goed werken. Zodra het te veel en te groot wordt voor 1 persoon of hooguit een handvol om te overzien en te sturen wordt het ofwel een puinhoop, zie een groot bouwproject, ofwel iedereen gaat verschrikkelijk traag en inefficient volgens een veelheid aan regeltjes vooruit schuifelen, zie een oliemaatschappij, of ze gaan oeverloos discussieren en langs elkaar heen werken, zie de overheid. Je ziet ook dat bedrijven bereid zijn om astronomische bedragen neer te tellen voor een manager die de motivatie en energie heeft om zich dag in dag uit helemaal het schompes te werken. Op die manier kan 1 persoon overzicht houden over een groter geheel en werkt het een stuk efficienter dan dat het werk verdeeld zou moeten worden over drie mensen die een beetje normaal deden. De verleiding om dat inefficiente centraal gestuurde systeem overboord te kunnen gooien en vervangen door iets wat zichzelf stuurt is onweerstaanbaar.

Het is op zich een prachtig ideaal, neuzen die vanzelf de goede kant op gaan staan zonder dat de eigenaars daar eerst een schop onder hun hol voor nodig hebben. Om dat voor elkaar te krijgen moeten die neus wel iets lekkers ruiken. Het idee is o zo simpel, en het is fascinerend om te zien hoeveel systemen de neuzen de verkeerde kant op duwen en met hoeveel succes:

- Om op school een vak te halen heb je een 5,5 nodig. Ik geef les aan hordes studenten die hun uiterste best doen die 5,5 met het absolute minimum aan inspanning te halen. Slechts een enkeling heeft het niet door en verspilt zijn tijd aan het halen van een 8. De Amerikanen noemen het een 'compliance based system', je moet voldoen aan een bepaald minimum, alles daarboven is zonde van je tijd. Sinds kort hanteert een Nederlandse universiteit een systeem waarbij je gemiddeld een 6,5 moet halen, wat je voor de individuele vakken haalt maakt niet uit, een handvol uitgezonderd. De resultaten zijn boven verwachting, de studieuitval daalt en de kwaliteit stijgt. In Finland hebben ze het beste onderwijs ter wereld, en volgens een nog beter systeem: de leerlingen maken maar enkele toetsjes per jaar waar niemand zich druk over maakt omdat iedereen ze haalt. De rest van het jaar leren uitstekende leraren de studenten dingen omdat ze de moeite van het weten en kunnen waard zijn, niet omdat je er een toets mee haalt. Kinderen zijn van nature leergierig maar als je ze probeert te leren dat alles boven een 5,5 verspilde moeite is snappen ze het verdomd snel. In het eerste jaar hebben ze het nog niet allemaal door en valt er nog wat mee te beginnen. Het tweede jaar is hopeloos. Het derde jaar gaan ze op stage en wanneer ze daarvan terugkomen proberen ze wat te leren omdat ze er later in hun werk wat mee kunnen en zit er weer enige beweging in.

- Om op een ingenieursbureau je geld te verdienen moet je ontwerpen goedgekeurd krijgen door bouw en woningtoezicht. Vanwege de moordende concurrentie is het vooral zaak, dat je dat in zo weinig mogelijk tijd doet. Dingen goed controleren kost tijd, en het risico als er iets mis gaat is niet zo hoog, alle bureau's zijn verzekerd en er kan niet meer dan het halve honorarium worden geclaimd bij een fout. Er wordt op veel plaatsen slecht gecontroleerd. De beroepsgroep maakt zich ernstig zorgen over de achteruitgang in kwaliteit en honorariums. Als oplossing is er nu een constructeursregister in het leven geroepen waarmee je een certificaat kan krijgen voor bewezen kennis en ervaring, en een platform waar er veel wordt gepraat. Ik geloof niet dat er veel gaat veranderen want de incentives blijven hetzelfde. Ik denk dat als er in de standaardcontractvorm werd opgenomen dat een bureau bij een foutloos geleverd stuk werk een flinke bonus kreeg, en een boete voor elke serieuze fout die aan het licht komt (nu worden de meeste fouten gewoon hersteld en leveren alleen vertraging op, pas als bouwtoezicht het ook niet ziet en er komen problemen tijdens de bouw of tijdens gebruik kost het geld), het probleem zichzelf vrij snel zou oplossen.
Als een opdrachtgever vraagt "kun je het voor de helft doen", vraagt hij eigenlijk "kun je me troep leveren en zeggen dat het goed is". Omdat hij het verschil niet ziet tussen een goed en een slecht stuk werk wordt slecht langzaam de norm. Ik heb irritatie met de onmogelijkheid om binnen een bedrijf je werk goed te doen omdat het te lang duurt en dus te duur is al twee keer als belangrijkste reden horen noemen om ontslag te nemen en voor zichzelf te beginnen. Een keer bij een ingenieur en een keer bij een software ontwerper, ik herken het zelf ook heel erg, alleen ben ik zelf het onderwijs in gegaan en matige colleges gaan geven. De tijd om goede voor te bereiden is te duur.

- Als je als docent werkt wordt je betaald om een klas studenten een aantal uur bezig te houden. Of je ze in die tijd ook werkelijk iets leert wordt eigenlijk bijna niet gecontroleerd. Alle tijd die je besteed om je lessen beter te maken is dus grotendeels verloren moeite. Je krijgt er niets voor terug. Nou vertellen de meeste docenten van nature altijd heel graag en soms zelfs boeiend over hun vak maar anders...

- In verband met de klimaatproblemen zouden mensen minder auto moeten rijden. De overheid int jaarlijks 17,5 miljard van de automobilist in wegenbelasting en brandstofaccijns, en geeft 7 miljard uit aan bouw en onderhoud van wegen. Ze verdient dus 10,5 miljard per jaar aan autorijdend Nederland. Niet voor de poes! Het OV wordt jaarlijks voor 6,5 miljard gesubsidieerd (je zou het niet denken als je de kaartjes koopt maar het is echt waar), de fietsers voor 0,7 miljard. De overheid heeft altijd geld nodig, roept CO2 uitstoot vermindering en bouwt overal, jawel hoor, wegen. De overheid probeert burgers financieel te stimuleren de auto te laten staan maar stimuleert zichzelf daarmee helaas de verkeerde kant op met verbluffende effectiviteit. Het snelwegennet is een absoluut technisch hoogstandje en streng verboden voor iedereen die het vertikt om 800 onnodige kilo's roetbrakend ijzer met zich mee te verplaatsen.

- Er wordt belachelijk veel belasting geheven op sigaretten. Daardoor kan de overheid het rookverbod uiteindelijk helaas niet betalen. Ik heb de eerste pissed off horeca werker al ontmoet die weer terug bij af is en zijn ademhaling na een korte adempauze weer hard achteruit ziet gaan terwijl hij zelf niet rookt.

- Er wordt belachelijk veel belasting geheven op sigaretten. De meest ongezonde manier om je verslaving te voeden is zware shag. Dit is ook de goedkoopste manier. Er roken hier veel mensen zware shag.

De lijst gaat door en door. Zelfsturing is een prachtig principe maar ik vraag me serieus af wanneer we met zijn allen nou eens serieus gaan nadenken welke kant het stuur nou eigenlijk op staat voordat we een steen op het gaspedaal leggen en uit de auto stappen.

Dit verhaal is weer eens veel te lang geworden. Mijn excuses aan iedereen die het uitgelezen heeft. Geef vooral boos commentaar en observeer de sturende werking.