Wat een droevige toestand

Soms wordt je droevig van de wereld. De Duitsers hebben er een woord voor: Weltschmerz. En de Grieken hadden het ook al door. Seneca betoogde dat het geen nut heeft te treuren over incidenten en lotgevallen, omdat de wereld als geheel toch al is om te huilen. Ik heb dat niet uit de eerste hand, tot dusver ben ik er niet in geslaagd om het oorspronkelijk werk van filosofen te lezen, met uitzondering van Russell, maar die schreef dan ook in de twintigste eeuw en misschien dat ik er daarom wel doorheen kom, klassiekers uit de literatuur van vorige eeuwen kom ik ook nooit doorheen terwijl ik het toch meerdere keren geprobeerd heb.

Vanmorgen las ik een artikel over wat er de afgelopen dagen in het midden oosten. ISIS die grotendeels christelijke steden binnentrekt en de christelijke bevolking die de bergen in vlucht naar Turkije wat zijn grenzen sluit en waar er verder maar is om heen te gaan. Het artikel was rijkelijk gelardeerd met foto's van onthoofde kinderen, een leegbloedende vrouw met doorgesneden keel en kinderlijkjes van kinderen die in de bergen zijn bezweken aan de dorst. De rest van het artikel kwam op mij over als een nogal smakeloze oproep om de 'extremisten' en 'terroristen' van ISIS te lijf te gaan met iedere bom en granaat die er maar te vinden is, liefst die uit Amerika.

Nou is het niet zo dat ik het per sé oneens ben met die benamingen, waar ik alleen zo moe van wordt is dat je op alle kanalen van alle kampen en kampjes eigenlijk steeds hetzelfde verhaal leest, waar je de partijen bijna generiek in kan invullen. De redenatie gaat ongeveer als volgt:

Wij of zij de (vul hier de partij van de protagonist in, palestijnen, joden, christenen, zakenlieden, arabieren, westerlingen, vrijheidsstrijders enz.)
zijn het slachtoffer van en worden onheus behandeld door de (vul hier de partij van de antagonist in, palestijnen, joden, christenen, goddelozen, zakenlieden, westerlingen, rebellen enz.).
Met de (vul antagonist in) valt volstrekt niet te praten / zou niet mee gepraat moeten worden want het zijn een stelletje (vul hier een etiket in, kies uit: extremisten, terroristen, goddelozen, tirannen, misdadigers o.i.d).
De enig resterende optie is daarom ze te (vul hier de gewenste actie in: afzetten, verjagen, verslaan, vernietigen, opsluiten o.i.d.).
Om dat mogelijk te maken is het noodzakelijk dat we (vul gewenste randvoorwaarde in, wapens leveren aan, wapens ontvangen van, ons verenigen met, troepen sturen naar)
Waarna we zullen overwinnen in de strijd tegen de slechterikken en de eeuwige vrede en voorspoed zal neerdalen over het land.

De reden waarom de eindeloze variaties op dit praatje het denk ik zo goed doen, is omdat interne eenheid bevordert. Er wordt geen melding gemaakt van dingen die de schrijver of iemand uit zijn groep gedaan heeft om zaken te verergeren terwijl die er vaak wel zijn, alles ligt aan de ander. Zo raak je tenminste niet onderling in discussie. Interne verdeeldheid bij partijen is vaak de belangrijkste oorzaak van falen, en verdeel en heers is misschien wel het machtigste wapen dat er is, dus is het niet vreemd dat mensen graag praatjes vertellen en horen om de interne eenheid te bevorderen en de oorzaak van alle problemen bij de tegenpartij te leggen.

Het vervelende is alleen dat er meestal zo verdomd weinig van het verhaaltje klopt. Als je goed kijkt zie je bijna altijd een aantal impliciete maar onjuiste uitgangspunten:
-Er zijn maar weinig personen of groepen waarmee werkelijk niet te onderhandelen valt. De zogenaamde onmogelijkheid is meestal eerder het gevolg van een arbitrair etiket, waarmee nu eenmaal niet onderhandeld wordt, of waarvan zelfs het bestaan wordt ontkend (waarom, waar dat staat vastgelegd, door wie het is besloten e.d. wordt bij voorkeur onvermeld gelaten). Ik vind het vreemd dat een dergelijke houding ook zo zelden ter discussie wordt gesteld. Als je namelijk niets afspreekt zit er niets anders op dan doorvechten tot het bittere eind, en dat eind is dan meestal ook zeer bitter en vooral erg ver weg.
-Een overwinning brengt zelden langdurige voorspoed en vrede. Het vervelende aan winnen is dat er ook altijd een verliezer is, en die blijft bij voorkeur tot in lengte van dagen broeden op een manier om je een hak te zetten. Vroeger of later komt die kans ook wel. Het is net als met geiten. Mensen zijn slimmer dan geiten, kunnen hekken bouwen en geiten aan touwen vastzetten, en toch is veel vaker dan je zou willen je groente opgegeten door een geit. Het verschil zit in de tijd. De geit heeft 24 uur per dag maar 1 doel: de weg vinden naar het allerlekkerste eten. Die stok waaraaan het touw zit, zit altijd wel een keer niet goed genoeg vast, en die geit vindt uiteindelijk altijd een gaatje in die schutting, of het poortje staat open, en dan eet ze je groente op. Niet de bok. Die heeft vooral oog voor de geiten en eten is bijzaak. Verliezers zijn als geiten. Winnaars als bokken. Die hebben gewonnen, hebben de macht en de duizend en één problemen die daar mee komen. Hebben geld om te verduisteren en weer nieuwe buren om mee te steggelen. Verliezers niet. Die wachten, en zoeken het gaatje in de schutting.

Zo zelden lees je stukken waar de vraag wat een mogelijkheid zou zijn waarbij niemand verliest serieus wordt uitgediept. Het lijkt wel of die vraag uberhaupt niemand wat interesseert. Vooral diegenen die er het meest profijt van zouden hebben niet. Zo zelden maakt iemand zich er druk om dat de kinderen van zijn natie bloed aan hun handen krijgen, ook, en vooral als ze winnen. Zo zelden maakt iemand zich druk om de vraag of het niet uitgevochten kan worden zonder dat er kinderen verschrikkelijke dingen doen, zien, jaren van hun schooltijd missen.

De PKK heeft een feministische tak. De leider van die feministische tak bracht een keer fijntjes onder de aandacht dat bijna alle oorlogen er over gaan en tot gevolg hebben dat de ene patriarchale en autoritaire leider wordt vervangen door de ander, terwijl er verder weinig verandert. Het is natuurlijk wat versimpeld maar er zit wel een kern van waarheid in die je je doet afvragen waarom we er toch zo ontzettend veel energie in steken.

Een oorlog om land (dit stuk grond hoort bij mijn land, dit stuk land is voor mijn volk en jij mag er niet tussen wonen, op dit stuk grond zijn wij de baas en jullie onze ondergeschikten enz) is een negative sum game. Er kan er maar één winnen en uiteindelijk zijn gemiddeld beide partijen slechter af dan ervoor. En in zero sum en negative sum games willen mensen winnen. En doen ze helaas zo ongeveer alles om daar te komen. Iedereen vind het klote dat het oorlog is, maar nu het zo ver is kun je hem altijd nog beter winnen dan verliezen. Dat die oorlog er uberhaupt komt is meestal georkestreerd door een klein groepje dat vrijwel iedereen ervan overtuigd heeft dat de tegenpartij toch echt uit alleen maar slechterikken bestaat en je je beter tegen die slechterikken kan vereenigen voordat het te laat is. Met heel erg generieke verhaaltjes. Die je overal leest en waar nauwelijks kritiek op is. Wie kan er immers tégen een oproep zijn zich te vereenigen tegen al die slechterikken. Ik wordt er soms zo moe van.

Is er dan helemaal geen hoop? In sommige opzichten ben ik bang van niet. Zolang sommige bronnen, zoals een groot aardolieveld of een stuk vruchtbaar land van levensbelang en schaars zijn, denk ik dat er verschrikkelijke ruzies over blijven ontstaan waarbij verschrikkelijke dingen gebeuren. Maar als je in een grote stad loopt als Rotterdam, of Parijs of Marrakech of noem het maar. Dan zie je wel heel veel verschillende mensen heel dicht op elkaar wonen en dat gaat allemaal zomaar goed. Terwijl de Nederlanders en de Engelsen toch 80 jaar oorlog hebben gevoerd terwijl er een zee tussen zat. En de Russen en Amerikanen hadden aan een oceaan niet genoeg. In die stad ligt niet één oliebron die iedereen wil hebben. Ligt niet één stuk landbouwgrond waar we allemaal van leven, en waar de winnaar meer van zou hebben als hij alle minderheden er afgooit. Onze bron van welvaart zijn we zelf. En dus zijn we zuinig op onze relaties, en houden we de ruzies klein en in de hand. Want als we dat niet deden was er geen winnaar of verliezer, dan is er niets meer voor niemand. En dus gedragen we ons. Steeds meer mensen wonen in grote steden, leven niet rechtstreeks van een eindig stukje land en zijn ook minder bereid daar voor te sterven. Je zult ook niet veel inwoners van Manhattan terugvinden in een tank in Afghanistan. We worden ook steeds ouder en krijgen minder kinderen en dat helpt ook heel erg mee. Het komt misschien dus nog best wel goed. Maar als het goed komt, is het volgens mij meer geluk dan wijsheid. Want dat laatste blijft moeilijk. O zo moeilijk. En eigenlijk hadden we dat ook wel kunnen weten. Want de meeste grote filosofen komen uit Griekenland. En daar stond ook Sparta, en daar was elke man soldaat, want elk ander beroep was flauwekul en voor vrouwen, en elke andere stad de vijand. Wijsheid helpt gewoon niet.